திருச்சி மாவட்டத்தில் அமைந்துள்ள திருமங்கலம் என்னும் ஊரில்தான் இந்தப் பழமையான சைவத் தலமான ஸ்ரீ சாமவேதீஸ்வரர் கோவில் அமைந்துள்ளது. இந்தக் கோவில், தமிழ்ச் சைவ நாயன்மார்கள் புகழ்ந்த தேவார வைப்பு ஸ்தலங்களில் ஒன்று. குறிப்பாக, திருநாவுக்கரசர் அவர்களின் தேவாரப் பாடல்களில் இந்தத் தலம் இடம் பெற்றுள்ளது. குறைந்தபட்சம் 6ம் நூற்றாண்டிலிருந்து தொன்மை வாய்ந்தது என்று இக்கோவிலை வரலாற்றாளர்கள் கருதுகிறார்கள்.
ஆதிகாலத்தில் இத்தலம் சுண்ணாம்பு அல்லது செங்கல் கொண்டு கட்டப்பட்டிருக்கலாம். பின்னர் சோழர் பேரரசின் கீழ், குறிப்பாக 10ம் நூற்றாண்டு தொடக்கத்தில் கோவிலை முழுமையாக வெளிநாட்டு கற்களால் கட்டமைத்துள்ளனர். அதன் சிலைகள், தூண்கள் மற்றும் கோபுரக் கட்டமைப்புகள் அனைத்தும் சோழர் கட்டிடக்கலையின் தனிச்சிறப்பை வெளிப்படுத்துகின்றன.இக்கோவிலில் இருந்து கண்டறியப்பட்ட கல்வெட்டுகளில் சுவாமிக்கு நிவந்தம் வழங்கல், பூஜை முறைகள், காணி வழங்கல் போன்றவை பற்றிய தகவல்கள் இடம்பெற்றுள்ளன. கோவிலின் நுழைவாயிலில் இருந்து தாழ்வான தரையில் நந்தி மண்டபம். அங்கு சிவனுக்கே உரிய வாகனமான நந்தி பகவான் தனி மண்டபத்தில்அமைந்துள்ளார்.
கருவறை சந்நதியில் சாமவேதீஸ்வரர் எழுந்தருளியுள்ளார். கருவறையின் மீது கூம்பு வடிவத்தில் பாம்பு பீடத்துடன் விமானம் அமைக்கப்பட்டுள்ளது. அம்பாள் மங்களநாயகி தனிச் சந்நதியில் எழுந்தருளியுள்ளார். கோவில் சுவர்களிலும், தூண்களிலும் சைவ திருநாயன்மார்கள், தேவதைகள், யோகிகள், பூத கணங்கள் போன்ற சிற்பங்கள் காணப்படுகின்றன. இவை மினியேச்சர் சிற்பக் கலை பாணியில் மிக நுட்பமாக செதுக்கப்பட்டுள்ளன. இக்கோவிலில் முக்கிய கோபுரங்கள் உள்ளன. முகக் கோபுரம், ராஜகோபுரம், அம்பாள் சந்நதி கோபுரம், உள் பிராகார கோபுரம் / முக்கால் கோபுரம்.முகக் கோபுரம் கிழக்கு திசையில் கோவிலின் நுழைவாயிலில் அமைந்துள்ளது. சோழர் பாணியிலான கோபுரத் தூண்களில் சிற்பங்களை காணலாம். தற்ேபாது தோன்றப்படும் ராஜகோபுரம் உயரமானது அல்ல. இந்தக் கோபுரம் பிற்காலத்தில் திருப்பணி செய்யப்படாமையாலோ அல்லது பழைய வடிவமேயாக இருக்கக்கூடும். இதில் தேவதைகள், யாழியோர்கள், கருட வாகனங்கள் மற்றும் பீடங்களில் அமர்ந்த சிவ பக்தர்கள் போன்ற சிற்பங்கள் காணப்படுகின்றன.
அம்பாள் சந்நதி கோபுரம், தேவியின் சந்நதிக்கு வாயிலில் அமைந்துள்ளது. கோபுரம் சிறியதாக இருந்தாலும், அதற்கெனத் தனி வாசல் அமைக்கப்பட்டுள்ளது. அம்பாள் சந்நதி கோபுரங்களில் அமைக்கப்பட்டுள்ள சிலைகள் மென்மையான அழகுடன் செதுக்கப்பட்டவை. பெண்மையையும், கருணையையும் பிரதிபலிக்கும் வகையில் சிற்பங்கள் அமைந்துள்ளன.ராஜகோபுரத்திலிருந்து உள் பிராகார பகுதியில் சிறிய கோபுரம் உள்ளது. இது உயரமில்லை என்றாலும், அதன் சுழிகள், தடங்களும் மிக நுட்பமாக வடிவமைக்கப்பட்டுள்ளன. சோழர் கால ‘தெர்வாழி’ வடிவமைப்பைப் பிரதிபலிப்பதால், கோயிலின் முக்கிய உள்கோபுர அமைப்பை கொடுக்கிறது. அனைத்து கோபுரங்களிலும் நுழைவுவாயிலின் இருபுறத்திலும் துவார பாலகர்கள் உள்ளனர். இவர்கள் கோவிலுக்குள் பயணம் செய்யும் நமக்கு காவலர்களாகச் செயல்படுகிறார்கள். சூரியன் - சந்திரன், அஷ்ட திக்பாலகர்கள், நடராஜர், கீதோபதேசம் போன்ற முக்கிய காட்சிகள் கோபுரங்களின் வட்ட மேடையில் உள்ளன.
பொதுமக்கள், சந்நதிக்குள் சென்று வழிபடுவது போன்ற காட்சிகளும் சிற்பமாக வடிவமைக்கப்பட்டுள்ளது. இது மக்கள் வாழ்க்கையையும் கோவில் பிணைப்பையும் காட்டுகிறது.கோபுரங்கள் முதன்மையாக சோழர் ஆட்சிக்காலத்தில் ஆரம்பிக்கப்பட்டு இருந்தாலும், பிற்காலத்தில் நாயக்கர்கள் அல்லது மராத்தியர்களால் சீரமைக்கப்பட்டிருக்கலாம். அதற்கான சாட்சிகளாக ஓவியங்கள், வண்ணங்கள், யாளி வடிவங்கள் போன்றவை அமைக்கப்பட்டுள்ளது. அதேபோல் இக்கோயிலில் மினியேச்சர் சிற்பங்களும் அதிகமாக காணப்படுகின்றன.9ம் நூற்றாண்டு இறுதி அல்லது 10ம் நூற்றாண்டின் தொடக்கத்தில் கட்டப்பட்டது எனக் கருதப்படுகிறது. அதனால், சோழர் சிற்பக்கலையின் ஆரம்பத்திலேயே தென்படும் நுணுக்கங்கள் இங்கு பரவலாகக் காணப்படுகின்றன. கோவிலின் கருவறை மத்தியிலும், அர்த்தமண்டப சுவரிலும் 610 சென்டி மீட்டர் உயரமுடைய சிவ-பார்வதி, சிவன் தாண்டவம், நவகிரகங்கள், கந்தர்வர்கள், யட்சர்கள் சிற்பங்கள் உள்ளன. சிற்பங்கள் சிறியதாக இருந்தாலும் அதன் முகபாவனை, கரணங்கள், ஆடைகள், ஆபரணங்கள் தெளிவாக அமைக்கப்பட்டுள்ளன. இது அந்தக் காலத்திலேயே மிக உயர் மட்டச் சிற்பத் திறமை இருந்ததைச் சுட்டிக்காட்டுகிறது.
திலகவதி